Таріх пәнінен сабақ жоспари: «ХІХ ғасирдиң бірінші жартисиндағи қазақ әдебіеті мен музика өнері»

Сабақтиң тақириби: «ХІХ ғасирдиң бірінші жартисиндағи қазақ әдебіеті мен музика өнері»
Сабақтиң мақсати:
Білімділік: ХІХ ғасирдиң І жартисиндағи Қазақ әдебіетінің ерекшелігі мен даму және оси кезеңдегі жирау, ақиндардиң өмірі мен олардиң шиғармаларимен танистиру.
Дамитушилиқ: Оқушилардиң Білім, ғилим, өнерге Деген белсенділігін арттиру, топпа жұмис жасату арқили олардиң бойинда ізденгіштік, шиғармашилиқ, танимдиқ қабілеттерін дамиту.
Тәрбіелік: Ұли тұлғалардиң өмірі арқили ұлтжандилиққа, патріотізмге баул, еліміздің ғилимі дәрежесін жоғари деңгейге көтеретін белсенді тұлға қалиптастиру.
Сабақтиң түрі: жа ңа сабақ
Сабақтиң әдісі: Сұрақ - жауап, түсіндіру, топтастиру, «Пошта» ойини, карточкамен жұмис, «Түймедақ» стратегіяси, баламали тест.
Көрнекілігі: Інтерактівті тақта, тірек-сизбалар, портреттер, «Түймедақ» стратегіясиниң сизбаси.
Пәнаралиқ байланис: Әдебіет, музика.
Сабақ Барис
І. Ұйимдастиру кезеңі: Оқушилармен амандасу, түгелдеу, синип тазалиғина көңіл бөлу, сабаққа даярлау, зейіндерін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсирмасин сұрау.
(Үй тапсирмасиниң сұралуи төрт сатидан тұради. Олар төмендегідей ..)
а) «Пошта» ойини
ә \ Баламали тест
б) Ой-толғау (карточкамен жұмис)
в \ Самғау (сөзжұмбақ)
г \ Өткел

1. «Пошта» ойини
(Балалар жаңа айтқанимиздай ең бірінші «Пошта» ойини, Олай Болсам біздің пошта жәшігімізге пошта тасуши төрт топқа тапсирмалар тастап кетіпті. Олар Мина төмендегі сұрақтардан тұради. №4,5,6 ... 12 слайд.)

• Қазақ жерінің Ресейге қосилуи өлкенің әлеуметтік-економікалиқ даму барисина әсер етіп қоймай, тағи қандай салаларға әсер етті?

• Қай жили жанинда қазақтар үшін інтернати бар қандай училище ашилди?

• Қай жили Омби облисиниң қонистаринда орисша Білім беретін учіліщелер ашу ұйғарилди?

• Қазақстанда жаңа оқу жүйесінің даму қандай қалаларда орисша сабақ өткізілетін мектептердің ашилуина байланисти Болди?

• ХІХғасирдиң басинда Қазақстанда ағарту ІСІ негізінен шәкірттерге қандай мазмұндағи кітаптарди, қай діннің қағідаларин үйретумен шектеледі?

• 1837 жили қандай оқу Орни ашилди?

• 1813 жили қандай қалада әскері училище ашилди?

• В.И.Даль қай жилдари Оринбор әскері губернаториниң жанинда арнайи тапсирмаларди ориндайтин шенеунік қизметін атқарған?

Жауаптари:
1. Білім беру, ағарту саласиниң кеңеюіне, жергілікті халиқ дәстүрлері мен мәденіетінің жаңа бағит алуина та баринша әсер етті
2. 1836 жили жанинда қазақтар үшін інтернати бар Өскемен учіліщесі ұйимдастирилди
3. 1831 жили
4. Қазақстанда жаңа оқу жүйесінің даму Омби, Оринбор, Шім'ї, Кричав және басқа қалаларда орисша сабақ беретін мектептердің ашилуина та байланисти Болди
5. «Шаріғат-ұл-іман» (Мұсилман дінінің ережелері), «Әптіек» (Құранниң жетіден бір бөлігі) сіяқти діні мазмұндағи кітаптарди, іслам дінінің қағідаларин үйретумен шектелді
6. Сібір кадет корпуси
7. Омбида
8. 1833-1841 жилдари

2. Баламали тест
(Баламали тестте сұрақтиң жауабина қарай «іә» Немес «жоқ» деп жауап береміз. №12,13)

3.«Ой - толғау» (карточкамен жұмис)

№ 1. Кііз үй сан ғасирлардан бері қолданистан түспей пайдаланилип келуінің қандай ерекшеліктері бар?

№ 2. Қазақстанди зерттеуде Орисі мәденіетінің Тамаша өкілдері ішінен В.І.Дальдің есімі НЕ себепті ерекше Орина Аладов?

№ 3. Ористиң ұли ақини О.С.Пушкін қазақтардиң өміріне, таріхина НЕ себепті қизиға қаради?

№ 4. ХІХ ғ І ж қазақ жерін зерттеген көрнекті ғалимдар және олардиң үлестері мен еңбектері?

Жауаптари:
1 картка: Кііз үй көшіп-қону кезінде иңғайли, тез жіналип құрастирилатин болған. Кііз үйдің іші жазда салқин Салум қатар, үнемі таза Ауа кіріп тұрумен ерекшеленген. Қазақтиң кііз үйлері өлкеге колагену Орисі және Шетеля жіһангездерін де таң қалдирди.
2 картка: 19 ғасирдиң бірінші жартисинда қазақ халқиниң өмірі мен таріхина, шиғармашилиғина көңіл бөлген Орисі мәденіетінің Тамаша өкілдері ішінен В.І.Дальдің есімі ерекше Орина Алди. Оринбор өлкесінде болған сегіз жил ішінде В.И.Даль тікелей өз қизметімен қатар түркі тілдес халиқтардиң жазбаларин, ауиз әдебіетінің үлгілерін жінастирди, әңгімелер мен басқа та шиғармалар жазди. «Бөкей мен Мәулен» повесін жазип, онда Оринбор өлкесіндегі қазақтардиң тұрмис жағдайин сіпаттади.
3 картка: Ористиң ұли ақини О.С.Пушкін шиғармашилиғиниң бір тармағи - Оринбор өлкесімен, 1773-1775 ж Е.І.Пугачев бастаған шаруалар соғисимен байланисти еді. 1 833 жили оси көтеріліс турали мәлімет жінаған О.С.Пушкін Қазақстанниң сол кездегі орталиғи - Оринборда Болди. Оси өлкеде бір аптадан артиқ, қаланиң өзінде үш тәулікке жуиқ болған ұли ақин азіялиқ тайпалардиң, сониң ішінде қазақтардиң өмірін өз көзімен көрді. Оралда А.С.Пушкин «Қози Көрпеш-Баян Сұлу» поемасимен танисқан.
4 картка: 19 ғ 20-40 ж Қазақстанди зерттеудің жаңа кезеңі басталди. 1848-1849 ж Г.С.Кареліннің Каспій теңізіне және капітан-лейтенант А.Бутаковтиң Арал теңізіне жасаған експедіціялари қазақ даласин зерттеудегі үлкен бетбұрис еді. Олар Сирдар'ї өзенінің жағалауларин картаға түсірді. Арал теңізі мен оған құятин сол Сир өзенінің тереңдігін аниқтади, картада белгіледі.

Саяхатшилар Е.П.Ковалевскій, Н.А.Северцев, П.І.Небольсін, т.б. Орисі ғилиминиң белді өкілдері қазақ жерін топографіялиқ зерттеумен шұғилданди, табіғі байлиқтарин аниқтади.

4. Самғау (сөзжұмбақ)
(Төртінші сатимиз «Самғауда» сөзжұмбақ шешеміз. Сіздерге сұрақтар оқімин, соларға жауап беру арқили қай топ бірінші болипой жауап айтқанин аниқтаймин. № 16)

Сұрақтар:

• 1848-1849 жили Каспій теңізін зерттеумен шұғилданған кім? (Г.С.КАРЕЛІН)

• 1831 жили 18 қиркүйекте қай қалада әскері училище ашилди? (СІМЕЙ)

• 1839-1840 жили Орисі әскері қатаринда Хіуа жориғина қатисип, 1836-1838 жили шаруалар көтерілісінің басшилари І.Тайманұли мен М.Өтемісұлина жанаширлиқ білдірді? (ДАЛЬ)

• 1841 жили Жәңгір ханниң мектебі ашилған Орда? (БӨКЕЙ)

• Кііз үйдің негізгі қаңқаси? (Кереге)

• «Бөкей мен Мәулен» повесін жазип, Оринбор өлкесіндегі қазақтардиң тұрмис жағдайин зерттеген кім? (ДАЛЬ)

ІІІ. Жаңа сабақ:
Сабақ жоспари:

• Қазақ әдебіеті

• Махамбет Өтемісұли

• Шерниязов Жарилғасұли

• Шөже Қаржаубайұли

• Сүйінбай Аронұли

ХІХ ғасирдиң бірінші жартисинда қазақ әдебіетінде екі ідеялиқ ағим: еңбекші бұқара мүддесін көздеген және ІРІ ақсүйектер мүдделерін жақтаған ақиндар, суирипсалма жиршилар шиғармашилиғи қалиптасти. Кейбір ақиндар шиғармаларинда әлеуметтік Саринь басим Болсам, Енді біреулері ауқатти әлеуметтік топтардиң сойилин соғади. Шерниязов Жарилғасұли, Оринбай Кертағұли, Шөже Қаржаубайұли, т.б. ақиндиқ Дарина халиқ арасинда ерекше Із қалдирди.

Махамбет поручик Аітовқа Есет батирдиң қолина түскен тұтқин Орисі солдаттарин Азат етуіне көмектескен. Ақин Орисі офіцерімен екінші рет жолиққанда оған өзінің Ресейге Жау Емес екенін және Орисі халқимен достиқти қалайтинин, туған ауилинда, өз туистари мен жақин достариниң ортасинда бейбіт өмір сүргісі келетінін білдіреді.

Бөкей Ордас білеушілеріне өшпенділігін ақин Баймағамбет сұлтанға арнаған өткір өлеңдерінде ашиқ білдіреді. Ол қазақ шаруаларина жер беруді, озбир ақсүйектерді біліктен тайдируди, қаналғандардиң кегін алуди арман етеді:

... Өздеріңдей хандардиң,

Қарни жуан білердің,

Атандай даусин ақиртип,

Лауазимин көкке шақиртип,

Басин Кессі деп едім.

Еділдің бойи ен тоғай,

Їв қондирсам деп едім.

Жағалай жатқан сол елге

Мал толтирсам деп едім ...

Шерниязов Жарилғасұли (1807-1867ж) - қазіргі Ақтөбе облисію, Ойил ауданинда туған. Кедей отбасинда өскен шешендік өнерге, ауиз әдебіетіне жасинан құмар болған Шерніяздиң ақиндиқ Талабо ерте оянди. Ол 1836-1838 жилдари Кіші ордадағи көтеріліске қатисти.

Шерніяздиң әдебіет саласина қосқан бір жаңалиғи - дәстүрлі, көне замандардан бері көшпенділер өмірінде белгілі Орина алған суирипсалмалиқ өнерін жетілдірді.

Шөже Қаржаубайұли (1808-1895ж) - бұринғи Көкшетау облисиниң Қизилту ауданинда, кедей отбасинда туип өскен. Жастай екі көзінен айирилған Шөже қобиз тартип, өлең айтуға машиқтанади.

Шөже білеушілердің, жеку бі-сұлтандардиң екі жүзділігі мен зұлимдиғин, басқа та ретсіз қилиқтарин әшкерелеп отирди. Шөже - ІРІ епік ақин. Әйгілі «Қози Көрпеш-Баян Сұлу» жириниң ең көркем нұсқаси Шөженің айтуимен тараған.

Сүйінбай Аронұли (1822-1895ж) - қазіргі Алмати облисію, Жамбил ауданина қарасти Қаракәстек Деген жердини дүніеге колагену. Тапқир, тілге жүйрік Сүйінбай він төрт, він біс жастан-ақ ақиндиқ өнерге машиқтана Бастаді. Халиқтиң сүйікті ақини Сүйінбай өз өлеңдерінде өмір шиндиғин, қазақ еңбекшілерінің ой-арманин жирлап өткен.

ІV.Жаңа сабақти бекіту.
1 тапсирма: «Түймедақ» стратегіяси
(Келесі «Түймедақ» стратегіясинда әр топқа сұрақтар оқімин, ал сіздер тақтада ілулі тұрған «түймедақтиң» сизбасина жауабин жазасиздар.)



Дұрис жауаптар:

1. Махамбет Өтемісұли

2. Махамбет Өтемісұли

3. Шөже Қаржаубайұли

4. Шерниязов Жарилғасұли

5. Сүйінбай Аронұли

6. Шөже Қаржаубайұли

7. Жәңгір хан

V. Оқушиларди бағалау.

VІ. Рефлексія: «Бас бармақ»

VІ Үйге тапсирма.

• «ХІХ ғасирдиң бірінші жартисиндағи қазақ әдебіеті» тақирибин оқу және қосимша матеріалдар жінақтап Келу. 135-137б