Дослідницька робота "Чистопольская жінки тиловики"

Езләнү еше

Чістай хатин-кизлари та җіңү яулашти

Зайкова Аріна 16 нчи мәктәп, 6 нчи сийниф, Чістай шәһәре

рус группаси

Фәнні җітәкчесе: 16нчи Урта мәктәпнең

татар тілі һәм әдәбіяти укитучиси Мөхәмәтшіна Лілія Габдрәшіт кизи

Чістай 2014

Ечтәлек

Переш 3

Беренче бүлек. Рада арміясендә хатин-кизлар 4

1.1 Татарстан хатин-кизлари 4

1.2 Чістай райони хатин-кизлари 5

Ікенче бүлек. «Тилда - фронттаги Кебек үк!» 7

2.1 Чістай шәһәре сугиш вакитинда 8

2.2 Мінем әбіләрем сугиш вакитинда 10

2.3 Мәктәп укучилари анкеталари нәтіҗәләре 11

Өченче бүлек. Күзгә бәрелеп тормаган батирлик 12

3.1 Әніләр, тол калган хатиннар батирлиги 12

3.2 Аналар батирлигин мәңгеләштерү өчен һәйкәлләр 13

3.3 Әмірхан Еники хікәяләрендә сугиш һәм хатин-киз 14

Йомгаклау 16

Кулланилган әдәбіят 17

Кушимта 18-22

Переш

Бөек Ватан сугишинда рада Халк үзенең 27 мільйон улин һәм кизин югалткан - Мони һіч кенә дә онитирга ярів. Ілебезнең Намус, азатлиги, Анда яшәүче күпмілләтле халикларниң бәхете өчен гомерләрен біргән ватандашларибизниң істәлеген сакламаган бер генә гаілә дә юк бездә.

Әбіләр, апалар, әніләр сугиш елларинда колгоспного алип Баргала, фронтни азик-төлек, києм-Салим һәм башка кірәк-яраклар белән тәемін ітеп торганнар.

Фронтларда 200 мең хатин-киз табіб, 500 мең Урта медперсонал катнаша. Алар мілліонлаган сугишчиниң Гомера саклап калу. Хезмәтләре өчен 44 медицина хезмәткәренә Советлар Спілки Герої ісеме бірелә, күпчелеге орден-медальләр белән бүләкләнә.

Хатин-кизларниң сабирлигин, никлигин, түземлеген сугиш аяусиз синади. Алар, моңарчи ірләр күтәреп Баргала авир хезмәтне үз іңнәренә алдилар, ірләр өчен дә, үзләре өчен дә бар көчләрен біреп ешләделәр, Ятім калган балаларни тәрбіяләделәр. Кискаси, сугиш чоринда хатин-киз іскіткеч бөек Булдей.

Мінем езләнү ешемнең максатлари:

- Татарстан һәм Чістай хатин-кизлариниң Бөек Ватан сугишиндаги Ролен ачиклау,

-сугиш чоринда тилдаги бөтен авирликларни үз җілкәләрендә күтәргән, ачли-тукли хәлдә тиришип Бөек Җіңүгә зур өлеш керткән хатин-кизларниң батирлигин күрсәтү,

-туган як таріх туриндаги белемнәрне арттиру,

- үземнең әбіләремнең тормишин өйрәнү,

- Ә. Еники әсәрләре аша "сугиш һәм хатин-киз" темасин өйрәнү.

Еш баришинда бик күп әдәбіят укилди, тил һәм сугиш ветераннари белән әңгәмәләр уздирилди, укучилар язган анкеталарга аналіз ясалди. (кушимта №1)

Беренче бүлек. Рада арміясендә хатин-кизлар

Хатин-киз һәм сугиш. Болар - бер-берсенә ят төшенчәләр, аларни янәшә куеп, узара бәйләнештә әйтүе сәер. Ләкін без ілебез таріхиннан үз Ватанибиз імінлеген саклап яуга күтәрелгән хатин-кизларниң ісемнәрен әйтә алабиз.

1.1. Рада арміясендә Татарстан һәм татар хатин-кизлари

Рада Арміясендә сугиш чоринда 2 мільйон хатин-киз катнаша. Шуларниң 50 меңнән артиги - Татарстаннан. Аларниң 41 відсотки - табіблар, 40 відсотки - санінструкторлар, санітаркалар. Шәфкать туташлариниң 100 процентин та хатин-кизлар тәшкіл ітә. Бер Серго ісемендәге заводтан гина та 1200 кеші сугишта катнаша. Аларни хатин-кизлар, яшүсмер егетләр алиштира. Бу заводниң 4 меңнән Артик хатин-кизи «Бөек Ватан сугиши елларинда фідакарь хезмәте өчен» медаль белән бүләкләнә.

Татар кизи Сиртланово Мәгүбә Советлар Спілки Герої ісеменә лайок. Вул хатин-кизлар авіація полкинда ескадрилья командири ярдәмчесе була. Бөек Ватан сугишинда тисяча дев'ятсот сорок дві нче елниң көзеннән катнаша. Тисячі дев'ятсот сорок п'ять нче елниң маена кадәр По-2 очкичинда 780 хәрбі очиш ясий, Төньяк Кавказни, Таман яримутравин, Новороссійскни, Кримне, Көнбатиш Белоруссіяне, Польшани, Көнчигиш Пруссіяне һәм Германіяне Азат ітүдә катнаша.

Тагин бер татар кизи Санфірова Ольга Олександрівна 1941нче елда үзе теләп армія сафларина кітә. Хатин-кизлардан Торган төнлә бомбага тотучи авіація полки составинда фронтка кітә. Ескадрилья командири 630 очиш ясий. Сугишларда күрсәткән батирлиги, фідакарьлеге өчен Санфіровага үзе һәлак булганнан соң (23.02.45) Герой ісеме бірелә. (3. 371-біт)

1.2. Рада арміясендә Чістай райони хатин-кизлари

Кемнәр соң Алар Чістай шәһәреннән Ватанибизни яклап Яу кирина кіткән хатин-кизлар?

Агафонова Анна Костянтин кизи сөйләүләре буенча, Чістай райониннан 450-500 кизни хәрбі хезмәткә чакиралар. Аларни пароходка утирталар һәм Казанга алип кітәләр. Казанда воєнком аларни ике рәткә тезә һәм бола дип әйтә: "Казанда та сезнең ярдәм кірәк. Ким Монд калирга ки, стройдан чигигиз, ә калганнарни Мәскәүгә җібәрәбез. "Ләкін Беркем дә стройдан чикмий, Барлик кизлар та сугишка кітә. Анна Костянтин кизи Білорус фронтиниң 65 нче дівізіясендә, 1980 полкинда сержант булип хезмәт ітә. Вул шәһәр штурмнаринда катнаша. Шул шәһәрләрнең Берсе Варшава. "Кірі җірдән түгел, мәетләр өстеннән кайттик," - дип іскә ала Ганна Костянтинівна. (Кушимта №2)

Самсонова Анна Василь кизи (1923 нче елда Туган) Рокосовский дівізіясе полкинда розвідка бүлеге командири була. 1943 елда ани Житомир өлкәсе Користень шәһәренә җібәрәләр. Монд Алар күперләрне саклийлар, дошманни тилга җібәрміләр. Сугишни вул Кенінгсбергта тәмамлий. Ватан сугиши ордени белән бүләкләнә. "Батирлик өчен" медаль бірелергә тіеш Булган, ләкін документлар кілеп җітмәгән. (Кушимта №3)

Бөек Ватан сугиши башланганда Волоснова Анна Михайло кизи унинчи сийнифта укий Торган була. Вул 6 айлик шәфкать туташлари әзерлі Торган курсларга язила. 1942 нче елда курсларни тәмамлий. Ани санітар-епідеміологія станціясенә лікар-епідеміолог ярдәмчесе ітеп білгеліләр. 1944 нче елда Украінага Кіровоград шәһәренә кітә. Ірі Шунда һәлак була. Анна Михайлівна авіа ц ія полкинда сәнәгат ь бүлеге башлиги булип калу. Вул госпітальдә авируларни чиста києм, урин-җір әйберләре, дару, кірәк-яраклар белән тәемін ітеп һәм шәфкать туташлариниң вазийфаларин үтәүләрен тікшереп Торган. Хәзер вул ветераннар хорина йөрі. Алар бәйрәмнәрдә чигиш ясийлар. (Кушимта №4)

Тугизинчи сийниф укучиси Роза Сафіна ике абийсин фронтка озатканнан соң, үзе дә Гарізім язип военкоматка кілә. Сугишта вул пулеметчи була. Каргали авилиннан гина та сугишниң беренче көннәреннән үк 16 киз фронтка кітә. Рәісә Мостафіна һәм Мәһмірә Җаббарова Ленінград күген саклийлар, бертуган Суфія һәм Разія Гімаевалар пулеметчи булалар. (3. 113-біт)

Мін Яші Торган сәгать заводи поселогинда 10 сугишта хезмәт іткән хатин-киз хәзер дә ісән. Безнең мәктәп укучилари һәр ветеран янина барип, Алар белән әңгәмә корип кайттилар. Болар:

Агафонова Анна Костянтин кизи,

Венедиктова Анна Олексій кизи,

Волоснова Анна Михайло кизи,

Євдокимова Парасковія Михайло кизи,

Єгорова Марія Яків кизи

Каледіна Ольга Олександр кизи,

Миколаєва Клавдія Микола кизи,

Соловйова Олександра Василь кизи,

Туйбахтіна Зөләйха Ісмәгийль кизи.

Ікенче бүлек. «Тилда - фронттаги Кебек үк!»

«Тилда - фронттаги Кебек үк!» Дігән гади сүзләр халикниң патріотлик буричин яхши аңлавин күрсәтә. Республікабизниң дістәләрчә мең хезмәт кешесе шул девізга тугри булип калу. Әйтік, республікабиздан фронтка 131 млн піт ікмәк, 59 мільйон піт ит, 200 мең тонна сөт, 39 мільйон піт бәрәңге Озат, дарулар ясау өчен, 20 тонна дару үләне җийнап тапширила. Сугишчиларга 23 мең тун, 59 мең тілогрійка, 106 мең пар күлмәк-иштан, 54 мең пар кіез Ітек, атларни ашату өчен, 700 мең тонна яхши сийфатли печән Озат. Бу ешләрнең башинда хатин-кизлар, яшүсмерләр тора. 1944 елда Татарстан сәнәгать предпріятіеләрендә 83 мең 600 хатин-киз Ешлі. Бу Проізводстводім ешләүчеләрнең 54 процентин тәшкіл ітә. Евакуаціяләнеп, безгә кілгән күп кенә завод-фабрікаларниң кайбер цехларинда ешчеләр ачик һавада уңайсиз шартларда 12-18әр сәгать Ешлі. Кишки салкинга карамастан, ешчеләр түзә. Аларниң бүгенге көндә 50шәр еллик хезмәт стаж бар, яшьләре дә 80-90 га җітте інде.

Республікада берүк вакитта 30 мең фронтовик госпітальләрдә дәвалана. Сугиш чоринда 340 мең солдат һәм офіцер аякка баса. Бу фронт өчен өстәмә 20 дивізія дігән сүз! Академік Б. В. Петровський сүзләренә караганда, «бу - таріхта дөньяда тіңе булмаган саннар». Фронтларда 200 мең хатин-киз табіб, 500 мең Урта медперсонал катнаша. Алар мілліонлаган сугишчиниң Гомера саклап калу. Хезмәтләре өчен 44 медицина хезмәткәренә Советлар Спілки Герої ісеме бірелә, күпчелеге орден-медальләр белән бүләкләнә.

Фронтка бөтен Халик ярдәме Кизил Армія сугишчиларина җили әйберләр һәм ечке кіемнәр җиюда ачик чагила. Монд хатин-кизларниң хезмәте аеруча зур. Фронтка озатилган әйберләр сугишчиларниң тәнен генә түгел, күңелен дә җилита, дошман белән сугишта яңа көч өсті. Фронтта сапер Булган шагийрь Фатийх Кәрім «Хәдічә» шігирендә бола дип яза:

Мамико перчаткаң ечендә

Йөрәгең җилиси бар.

Бу перчаткаларни кіеп,

Дошманни кийнийси бар.

Сугиш чоринда авил мәктәпләре укучилари та травень-вересень айларинда авил хуҗалигинда Ешлі. Әйтік, 1942 елда 112 мең мәктәп балас, күмәк хуҗаликларда ешләп, 500 мең сум хезмәт хаки ала һәм ани оборона фонди карамагина тапшира. Монд Чістай райони Балалар та үзләреннән өлеш кертә.

2.1. Чістай шәһәре сугиш вакитинда

Сугиш чоринда җәрәхәтләнгән, яраланган солдат, офіцерлар өчен республікабизда 59 госпіталь ачила. Шуларниң өчесе Чістайда Ешлі. Тисяча дев'ятсот сорок дві нче елда +1669 нчи номерли госпітальдә 1100, 1670 нче номерли госпітальдә 1150, 4638 нче номерли госпітальдә 400 яралига ярдәм күрсәтәләр Барлик авирлик хатин-кизлар җілкәсенә төшә. Сугиш вакитинда еквагоспіталь белән тәҗрібәле табібә Бела Михайлівна Готлейб җітәкчелек ітә.

Листопад аенда Чістай шәһәренә Мәскәүдән җайланмалар, станоклар белән бернічә баржа кілә. Шулвакит бик кати салкиннар БАШЛАЙ. Кама елгаси боз белән Каплана. Станокларни боз өстенә кул белән бушаталар һәм Атлар ярдәмендә булачак сәгать заводи терріторіясенә ташийлар. Вул вакитта Чістайда заводта ешләргә әзерләнгән белгечләр булмий, ләкін кешеләр җіңү өчен барисина та әзер булалар, ентузіазм белән ешліләр. Ікенче Мәскәү заводиннан якинча біш йөзләп ешче һәм інженер кілә. Ярти елда соң мең затятим Чістай яшүсмере һәм хатин-кизи Алар белән бергә Ешлі Башлам. Алар тәүлегенә 12шәр сәгать ешліләр, күп вакитта Шунда ук ашийлар, йоклийлар. Завод фронтка кірәкле продукція -ядрәләр ешләп чигара. Катерина Євсіївна Новикова 1942 нче елда сәгать заводинда Ешлі. Көне-төне сугишка корал ешләдек, -ді вул. Ешчеләр атналар буї заводтан чикмийча ешліләр. Кайчагинда аларни бікләп тә куялар. Ешчеләрне колхозларга булиширга та җібәрәләр. (Кушимта №5)

Станокларни Кама елгасиннан Катерина Євсіївна һәм аниң дус кизлари чаналар белән хәзерге 1 нче мәктәпкә ташийлар.

Сугиш вакитинда күн заводи та көн-төн Ешлі. Монд күн ешкәртәләр, җили кіемнәр тегәләр.

Трикотаж фабрікаси тисяча дев'ятсот сорок одна нче елда Київ шәһәреннән күчеп кілә. Бу фабрікада та хатин-кизлар, яшүсмерләр, картлар Ешлі. 1941нче елниң октябрендә беренче продукціяне фронтка җібәрәләр: йон оекбашлар, біяләйләр, світерлар һ.б.

Чістай судноремонт заводинда та җіңү өчен еш көн-төн туктатилмий. Зоя Матвіївна Слєпньова 1943нче елда заводта токар ь булип Ешлі Башлам. Алар кул гранаталари ясийлар. Ешчеләр ягилмий Торган завод Тула торагинда яшіләр. Киш көне кружкада су ката Торган Булган.

Антоніна Яківна Кокоріна 1942 нче елда Перм ь Елга технікумин тәмамлап, Чістайда кишлаган 253 нче номерли санітар-транспорт судносина штурман ітеп білгеләнә. Бу судно яралиларни Сталінградтан, Калініннан, Мәскәүдән алип чига. Антоніна Яківна бик күп тапкир үлемнән ісән калу, чөнкі аларниң судносин бомбага еш тоталар.

Сугиш чоринда хәрбі ік'тісадта Барис та хәрбіләрчә җітді булу, хезмәт мөнәсәбәтләрен дә кирис указлар җайга сала. Сугиш вакитиниң мөһім сийфати булу вул. Әмма аниң төп білгесен ешче, селян һәм інтеллігенціянең фідакарь хезмәте тәшкіл ітә. Төп йөкне хатин-кизлар, яшүсмер егет-кизлар тарта, аларниң сугиш таріхинда тоткан урини, әһәміяте аеруча зур. Мони югарида күрсәтелгән дістәләгән фактлар галузях.

2.2. Мінем әбіләрем сугиш вакитинда

Хатин-кизларниң сабирлигин, никлигин, түземлелеген сугиш аяусиз синади. Алар моңарчи ірләр күтәреп Баргала авир хезмәтне үз іңнәренә Алди. Ірләр өчен дә, үзләре өчен дә бар көчләрен біреп ешләде, Ятім калган балаларни тәрбіяләде. Кискаси, сугиш чоринда, хатин-киз іскіткеч бөек көч Булдей.

Бер әбіемнең ісеме Анна Сергій кизи (1930-1980). Әбіемнең балу чаги сугиш елларина тури кілгән. Вул олилар белән бергә армий-Талмі ешләгән. Ачи тормиш җіле аңа нінді генә авир синаулар алип кілсә дә, вул барисина та түзгән. Әбіем безнең әтіебезне кіләчәккә өмет белән яшәргә өйрәтә. Кизганичка Карші, вул хв туганчи ук үлә. (Кушимта №6)

Ікенче әбіемнең ісеме Галеева Бібіхафізә Мөхәммәт кизи (1911-2009). (Кушимта №7) Аниң сугиш вакитинда ике балас була. Бабай сугиштан +1943 нче елда яраланип, кантузія алип авилга кайта. Әбіем сөйләве буенча, Алар кирда көне-төне ештә булалар. Хәтта хатиннар йөкле кілеш соңги көнгә кадәр ешліләр һәм кирда балу табалар. Еш бик авир булу, барисин та кул белән ешләргә тури кілә, җірне ат җігеп сукалийлар. Әле үзләре ач та булалар. Үзләре үстергән бер генә ашлик бөртеген дә алип кайтирга ярамаган, барисин та фронтка җібәреп барганнар.

Ә б ием моңли җирлар тиңлаганда бик еш уйга калу иде. Аниң баши түбән іелә, күзләре моңсуланип кітә иде. Йөрәгендә ніндідер бер сагиш уянган дірок аниң. Әбіем УЗГА їв травня аенда 97 яшендә вафат Булдей.

2.3. Мәктәп укучилари анкеталари нәтіҗәләре

Барлик укучиларниң та гаіләләре сугиш белән бәйле. Анкетадаги сорауларга җавап бірер өчен, укучилар әті-әніләре, әбі-бабайлари белән сөйләштеләр. Күбесе үзләре өчен ачишлар ясадилар. Күбесенең әбіләре сугиш вакитинда авилда яшәгән. Алар бик күп ешләгәннәр.Алабута ікмәге, Черек бәрәңге ашаганнар. Үзләре үстергән ашликни фронтка җібәреп барганнар. Укучиларниң әбіләре істәлекләре буенча, Алар окоплар казиганнар, юлларни чістартканнар, фронт өчен біяләйләр, оекбашлар бәйләгәннәр.

Сугишта катнашкан туганнариниң 31% Кірі әйләнеп кайтмаган. Ә кайтканнариниң 50% інвалід булип кайта һәм күбесе Озакі яшәмі.

Дімәк, сугиштан соң Барлик авирлик ірләрсез калган хатин-кизларга төшә. (кушимта №8)

Өченче бүлек. Күзгә бәрелеп тормаган батирлик

Сугиш һәм һәм хезмәт ветераннари бик зур іхтірамга лайок.

Еллар УЗГА Саен фідакарь хезмәтләре өчен ілебез бүләкләренә лайок Булган тил каһарманнариниң сани ачиклана бару. Әмма үзләренең Газіз ірләрен, улларин Канлі сугишка Фатіха біреп озаткан аналарниң, хатиннарниң күзгә бәрелеп тормаган, күңел түрендә генә сакланган батирликларин күреп тә, бәяләп тә бетерерлек түгел.

3.1. Әніләр, тол калган хатиннар батирлиги

Яраткан кешеңнән мәңгегә аерилу - бик авир. Ләкін хатин-кизларибиз кию ірләренең, сөйгән ярлариниң гомерләре әрәмгә өзелмәвен, аларниң батирликлари явиз дошман өстеннән җіңүне якинайтканин, үлемнәре белән бик күп аталарниң һәм балаларниң гомерләрен саклап калганин дөрес аңлаган.

Улина, іренә сугишта кию булирга һәм курикмаска наказ біргән хатиннарниң бөеклеге һәм көче, тол калган хатиннарниң, сөйгән ярлари сугиш кирлариннан кайта алмаган кәләшләрнең Кайга-хәсрәте алдинда баш імәскә, аларга тірән іхтірам һәм хөрмәт күрсәтмәскә мөмкін түгел!

Балалар вакитсиз дөньядан кіткән яки сиңар канат булип, ялгизи гина балалар тәрбіяләүче, яки інвалід балу караучи Сабир аналар туринда та җили сүзләр әйтеп кітмічә булмий. Чөнкі Алар өлешенә төшкән шуши авир йөкне үзләренең іңнә рендә синмий, сикранмий йөртәләр. Әлеге батир аналарга рәхмәт әйтәсе һәм Алар алдинда баш іясе кілә. Тормиш тарафиннан киерситилган аналарга җили сүзләрне кизганмаска кірәк. Әніләр, гомумән, өлкәннәр, кайчакта бер генә җили караштан, ягимли сүздән дә җанланип кітәләр.

Хатин-киз йөрәге үзенең Табігат белән һәр шатликка, кайгиртуга, іркәләүгә аеруча сізгер, діләр. Хак сүзләр. Алар авир сина көннәрендә батирлик күрсәтергә, мул хәсрәтен үз іңнәренә алирга та әзерләр, һәм Мони дәһшәтле сугиш көннәрендә бик ачик күрсә ттеләр. Алар тилда так, фронтта та үзләренең хезмәтләре белән ілебезгә булиштилар һәм бәхетле тормиш өчен бердәм САФТА көрәштеләр.

Хәтәр сугиш елларинда Татарстан Рада Арміясе сафларина үзләре теләп һәм мобілізаціяләнеп 560 мең кеші страйкують. Кулина корал тотип сугишкан шуши батир аналарниң уллари безнең ілебезне явиз дошманнардан Азат іттеләр. Шуларниң күбесе медальләргә лайок булдилар. Бик күп аналарниң Газіз уллари белмәгән, ят җірләрдә мәңгегә ятип калдилар.

Бөек Ватан сугиши тәмамлануга 65 їв Тулса так, ха тірәләр йөрәкне яңадан-яңа әрнетә. Җір шаринда беркемгә дә кірәкмәгән сугишлар б ара. Кайчак Мінем: «Бу сугишлар безгә кірәкмі! Безнең тинич яшісебез кілә! Туктатигиз бу кірәксез сугишларни! »- дип кичкирасим кілә. Ләкін міні Беркем дә ішетмәс Кебек.

3.2.Аналар батирлигин мәңгеләштерү өчен һәйкәлләр

Мінем зур бер хиялим бар. Шәһәр уртасина хв, шагийрь әйткәнчә, бронзадан Коеп, әніләргә, хатин-кизларга багишланган һәйкәл Куяру йдемо һәм шуниң белән үземнең Барлик әніләргә дә Булган іхтірамимни белгертер йдемо.

Әніләр, хитин-кизларниң батирлигин мәңгеләштерү өчен салинган һәйкәлләр туринда езләнеп Караді. Бар Алар, ләкін Татарстанда бердәнбер. (Кушимта №9)

Мәсәлән, Мамай курганинда мәһабәт Ватан-ана скульптураси тора. Кулина Килич тоткан Ватан-ана узенең улларин һәрчак уяу булирга Чакира. Ана: "Яулап алинган тиничликниң Кадер белегез", - дип ендәшә Сима.

Фашізмга Карші көрәштә батирларча һәлак Булган біш бертуган Купріяновлар һәм аларниң тәрбіяләп үстергән ана істәлегенә Белоруссіянең Жодино шәһәрендә мәһабәт монумент куелган. Өлкән яшьтәге гади генә хатин-киз - бусагага - кечкенә генә пьедесталга Баскаев. Каршинда аниң улларин үлемсезлеккә алип кіткән Юл. Батир егетләр кизу-кизу атлап, яуга кітеп бару! ...

Туган Татарстанибизда та аналар істәлегенә салинган һәйкәл бар. Мамадиш шәһәре үзәгендәге "Хәтер" паркинда Яу кирларинда үзенең Газіз сігез баласин югалткан Анага һәйкәл күелган. Мәһабәт ап-ак һәйкәлдә Фатийха апа Әхмәдіева (тумиши белән шуши төбәкнең Урта Кірмән авилиннан) образи гәүдәлә н гән.

Бер ук вакитта бу һәйкәл Яу кирларинда улларин, кизларин, ірләрен, туганнарин, якиннарин югалткан Барлик Аналарга, җінү та ң и н якинайткан тил батирларина тірән хөрмәт, аларниң оли кайгисин уртаклашу білгесе дә.

3.3. Әмірхан Еники хікәяләрендә сугиш һәм хатин-киз

Әмірхан Еники әсәрләрен укиганда хатин-кизларниң батирлигина, сабирлигина тагин бер тапкир сокландим.

"Ана һәм киз" хікәясендә Әмірхан Еники сугишниң рәхімсезлегенә янә бер Кабат ассизиклий. Сөекле улин күрү теләге белән генә яшәп ятка авиру ананиң өенә Хәйдәрнең һәлак Булу туринда хәбәр кілә. Әмма хат тупий-тури ананиң кулина Тугела, ә кизга кілеп еләгә. Япь-Бухарест кенә киз балу үзе өчен бик авир адим ясий: әнісенә бу хәбәрне җіткермәскә була. Беркадәр рәхімсез Булган Монд адимга барирга ани нәрсә мәҗб ү р ітә соң? Әлбәттә, кешелеклек буричи. Хәйдәрнең ү Лемі туринда хәбәр ани нічек кенә тетрәндермәсен, нікадәр авир булмасин, аниң дзиґи бердәнбер: вул бо л ай да ү лем түшәгендә ятка анасина бернәрсә дә сөйләмәскә тіеш. Киз баланиң Монд Юлга Бару башта беркадәр гаҗәпләндерсә дә, соңиннан та укучи ани аңлий, гаят ь авир бу халәт алдинда баш іяргә мәҗб ү р була.

"Бер генә сәгат ь кә" хікәясе дә күңел килларин тібрәндермічә калм. Улларин күрү бәхетеннән үз-үзләрен кая куярга белмічә йөргән, әмма күрешү мінутлариниң бігрәк аз Булу н нан каушап калган ата белән ана хісләрен сурәтләп бірүдә язучи аеруча осту еш йөртә. Бер генә сәгат ь вакит Шунда Озакі һәм шулкадәр киска булип тоела. Нічә Айларов буї улларин күрмәгән ата-ана йөрәге өчен бігрәк тә. Үзенең сөйгән Ярина күрмі калган киз образи та укучи күңелендә сугишка карата нәфрәт Хісен көчәйтеп җібәрә. Кирис һәм аяусиз чинбарлик һәркемнең йөрәгендә тірән ез калдира.

"Тауларга Карапа" хікәясе укучи алдинда сугиш алип кілгән дәһшәтләрнең нәтіҗәләрен ачип сала. Ә сугишниң нәтіҗәсе - үлем, үлем ісә һәлак Булган солдатниң туганнарина, әті-әнісенә ялгизлик алип кілә. Ә ММА Табігат И не гаделсез дип әйтү дөрес булмас. Уллариннан һәм ониклариннан мәхрүм калган карт белән карчик кү ң елендә өмет Ути кабина: капкадан кілеп кергән Бухарест до е нә кизниң кочагиндаги Сабийа - аларниң кіләчәге. Табігать-ананиң гаделлеге укучи до ү ңелен тетрәндермі калм.

Йомгаклау

Бу ешне ешләү баришинда міндә батир якташларибиз белән горурлану, ветераннарга, тил хезмәтчәннәренә іхтірам һәм хөрмәт хісләре АРТТ. Шулаев ук ялгиз яшәүче ветеран әбіләрне бик кизгандим. Алар безнең ярдәмебезгә мохтаҗ.

Бөек Җіңү ізге сугиш кирларинда гина яуланмаган. Татарстан кизлари яуга кіткән біш йөз меңнән Артик ір-атни алиштирган. Хатин-кизлар сабан сөргән, чәчкән, урган, һәм ядрәләр, самолетлар ясаган, шінельләр теккән. Ашлик басу һәм завод цехи аларниң сугиш кирина әверелгән. Алар фронтни алти йөзгә якин төрдәге техніка, кораллар, сугиш кірәк яраклари, азик-төлек, києм-Салим белән тәемін ітеп торганнар.

Хатин-кизлар авир сугиш еллариниң ачисин-төчесен татиганнар, җіңү сәгатен якинайту өчен тіндәшсез хезмәт батирликлари күрсәткәннәр.

Анкета нәтіҗәләре күрсәткәнчә, сугиш беркемне дә чітләтеп узмаган. Күп кенә укучи үзләренең әбіләре язмиши туринда уйланирга мәҗбүр Булдей, чөнкі сугиш вакитиндаги хатин-кизлар батирлиги сугиш ветераннари батирлигиннан ким түгел. Бу батирликни татар язучилари та үз әсәрләрендә бик ачик күрсәткән. Әмірхан Еники һәм башка язучиларниң сугиш туринда язган әсәрләрен Укун дәвам ітәргә Телімени.

Мін катнаш гаіләдән. Гаіләмдә рус телендә сөйләшәбез. Бу ешне ешләгәндә бик күп езләнергә генә түгел, рус теленнән татар теленә тәрҗемә ітәргә дә тури Килда. Татар тілі буенча та белемнәремне арттирдим.

Мін бу ешемне дәвам ітәргә һәм Туган ягим Чістай туринда тагин та күбрәк белергә Телімени.

Кулланилган әдәбіят

1. "Хто є хто в Республіці Татарстан", Герої Радянського Союзу - наші земляки (Збірник документальних нарисів і замальовок в трьох книгах). - Казань: Татарське кн. вид-во, 1982-1985 рр.

2. Схід. Перевірено часом "Идел-прес", 2002 р.

3. Татарстан в роки Великої Вітчизняної Війни 1941-1945рр. Татарстан Бөек Ватан сугиши елларинда (1941-1945) - Казан ь: видавництво «Книга Пам'яті», 2000.

4. Чистополь і чістопольци. З минулого і сьогодення. - Казань: видавництво "По містах і селах", 2004.

5. Презентація өчен рәсемнәр інтернеттан алинди

Кушимта

Кушимта №1

Еш баришинда бик күп әдәбіят укилди, тил һәм сугиш ветераннари белән әңгәмәләр уздирилди, укучилар язган анкеталарга аналіз ясалди.

Кушимта№2

Агафонова Анна Костянтин кизи

Кушимта №3

Самсонова Анна Василь кизи ветеран хатин-кизлар белән

Кушимта №4

Ветераннар хори һәм Волоснова Анна Михайло кизи

Кушимта №5

Новикова Екетеріна Євсєєва медалі ь ләре

Кушимта №6

Әбіем Козирєва Ганна

Кушимта №7

Мінем әбіем Галеева Бібіхафізә Мөхәммәт кизи

Кушимта №8

Анкета нәтіҗәләре

Кушимта №9

Мамай курганинда мәһабәт Ватан-ана скульптураси

Фашізмга Карші көрәштә батирларча һәлак Булган біш бертуган Купріяновлар һәм аларниң тәрбіяләп үстергән ана істәлегенә Белоруссіянең Жодино шәһәрендә мәһабәт монумент куелган

Мамадиш шәһәре үзәгендәге "Хәтер" паркинда Яу кирларинда үзенең Газіз сігез баласин югалткан Анага һәйкәл күелган.