МАҚАЛА ТАҚИРИБИ: Алтин қори -әлемге әйгілі «Бақиршиқ алтин кені»

Алтин қори -әлемге әйгілі «Бақиршиқ алтин кені»

Шиғис Қазақстан өңіріндегі ІРІ әкімшілік аймақтиң бірі - ЖАРМ Ауда 1928 жили құрилди. Бұл өңірді георафіялиқ және геологіялиқ сіпаттамасина қарай қазинали Қалба деп атайди. Қалба жотасинда алтинниң бай кен ориндари бар.

Шиғис Қазақстанниң Нарим және Қалба жоталариниң кен ориндаринан ғана адамдар 1100 тонна түсті метал қазип алған. Ескі қоримдардан табилған заттар, тіпті кен ориндариниң өзі мұнда ертеден-ақ алтин өндіргенін дәлелдейді. Қола дәуірі кезінде бұл аймақ бүкіл Орталиқ Азія мен Шиғис Еуропадағи ежелгі металургія орталиғи Болди.

Қалбаниң қазба байлиқтарин зерттеуде академік В. А. Обручов құнди деректер қалдирди. Қазақтиң ұсақ шоқиси ониң ішінде Қалба жотасиниң геологіялиқ құрилимин сіпаттай келе академік В. А. Обручов була деп жазади: «Це колишня геосинклінальна область, сильно пронизана интрузиями, володіє багатим оруденением майже всіх типів, від магматичного до гидротермального середньої глибини: золоторудноє і россипное, вольфрам , мідь, срібло-цинк, свинець у вигляді жильних родовищ, контактно-метаморфічні залізні руди, вкраплення мідні руди різного типу, поклади корунду, а також пласти вугілля кам'яновугільного і юрського возрост ів, самосадочная сіль, гіпс, алюмінієві руди вивітрювання »[19; 25]

Бірден-бір, ауиз толтирип айтилатин мекеме. Оси кенді өңірдің «Бақиршиқ» атауина таріх жағинан қарағанда ұрпаққа қажет Болар та мүмкін шиғар. Бұл қойнауи алтинға толи аймақтиң даңқи Республікамизди қойип, шет елдерге де таңилди. Үлкен кен Орни ретінде ертеден белгілі. Құтти берекелі өңір. Сол кезде Ауил аралас, қойи қоралас қанаттас отирған қазақ Ауил, Қарабас руинан Байжұманиң жалғиз ұли, ҰОС ардагері Оразғалі ақсақалдиң Бақиршиқтиң шиғу таріхин әнгімелегені әлі есімде. (Ол кісі қазір бұл дүніеден озған).

Бақиршиқ Мамай бабамиздиң ұрпағи. Мамайдиң өзі қажиға барған адам. Тегі құдас - Мата, руи - Найман. Бақиршиқ атамиздиң қоли шебер Болсам керек, осиған байланисти ауилда әркімнің синған идистарин жамап-жасқап, жіған-тергенімен бұл КІС де қажиға барған көрінеді. Сондиқтан Болар «Бақирши балу» атимен «Бақиршиқ» аталип-ти мис. Күндердің күнінде Бақиршиқ атамиз қатти науқастанип, ағайин-туғандарин жінап, өсіет - аризин айтқан көрінеді. «Жаман Айтпай, жақси жоқ», - міне про дүніеге аттанайин деп жатирмин. Мені бәленше Жергей қойиндар, сол Арада үлкен ақ тас бар. Оған тііспеңдер, келешек ұрпаққа қалсин, тегінде үлкен пайдаси Тиер, - деп сөзін аяқтаған қарія 92 жасинда көзін жұмипти. Сода бері, тұрағимиз Бақиршиқ атамиздиң атимен аталади. Ол кісінің қистауи оси Арада болған деседі, оған атамиздиң ұрпағи Әлімбет, Шекембай Деген кісілер ие болған. Қазірде шөбересі Фарзанбек Шекембаев оси кентімізде тұради. Кезінде шахтада істеген. Қазіргі таңда зейнеткер.

Тисячу дев'ятсот п'ятьдесят два жилға дейін «Алтайалтин» тресттерінде қазилған бүкіл руданиң

90% жергілікті байиту фабрікаларинда өндірілді, тек ониң құраминда көп мөлшерде алтин мен кремнезем болатин бөлігін флюс ретінде експортқа жіберіп отирди.

Бақиршиқтағи барлау жұмистариниң көбеюі мен жаңа тіптегі ашилип жатқан рудалардиң шиғуи Казақ КСР түсті металургія міністрлігі және «Алтайалтин» трестінің жетекшілігімен жан-жақти ғилимі - зерттеу жұмистари жүргізілді. Бұған ІРГІРЕДМЕТ, Казмо, Қазақ політехнікалиқ інститути, Гіпроцветмет, ҚазКСР тау - кен інститути, Плеханов атиндағи Ленінград тау інститути, т.б. ат салисти. Сониң ішінде Қазақстанниң танимал ғалимдари Б.Н.Лебедев, С.М.Анісімов, І.С.Скобеев, І.С.Стахеев, Л.І.Чечуліна, Н.А.Коменніков, С.Н.Россовскій, Б.Н .Ласкорін, І.А.Жучков, Р.А.Ісакова, т.б. өз үлесін қости. [34; 58]

Оси Бақиршиқтағи табилған рудаларди байиту технологіясин зерттеу нәтіжесінде салинип жатқан байиту кешені Бақиршиқ тау-металургія комбінатин жобасин жүзеге асируға мүмкіндік Пайда Болди.

1960 - 70 жилдари бүкіл КСРО көлемінде раціоналізаціялау, яғні кеніштердегі технікаларди жетілдіру, уақитти үнемдеу және шиғинди аз келтіретін жаңа пріборларди ойлап табу жұмистари жүргізілді. Осиниң арқасинда кеніштерде қолданисқа жаңа технікалар Енді. Нәтіжесінде 8 - ші бесжилдиқта «Алтайалтин» трестінің кеніштері үлкен жетістіктерге қол жеткізді. Мисали, 1970 жилғи мәліметтер бойинша ЖАРМ ауданинда Бақиршиқ, Октябрськ, Ақжал ІРІ рудніктерінде жаңа технікаларди пайдалану арқили 1966-1971 Ж.Ж. «Алтайалтин» комбінати бесжилдиқ жоспарин 102 пайиз, өнім өткеру жоспарин 107 пайизға ориндади. Жоспардан тис 2 млн. 57 миң сомниң өнімін шиғарди. Еңбек өнімділігі 9,2% артип, өнімнің өзіндік құни жоспардан 3,2% кеміді. Өнеркәсіп ориндари бойинша жарти жилдиқ жоспар жалпи өнім өндіруден 108%, өнім өткеруден - 114% ориндалди, қосимша 321 сомниң өнімі өткерілді. Кеніште 2000 - нан астам жұмисши қизмет етсе, олардиң ішінде 27 адам «Құрметті шахтар» және «Еңбегі сіңген шахтар» Деген абиройли атаққа ие Болди. [26; 3]

Бақиршиқ алтини турали алғаш мәлімет геолог Г.С.Катковскійдің 1944 жилғи есебінде келтіріледі. +1953 жили Қазаншұңқир барлау партіяси Бақиршиқ кен орнинда геологіялиқ іздестіру жұмисин Одан әрі жүргізді. Ал тисячі дев'ятсот п'ятьдесят-п'ять жили «Алтайалтин» тресі Ақжал кен басқармасиниң барлау-пайдалану учаскесі бұл Арадан кен ала Бастаді. [65; 4]

Басқарма алдинда кеннің фізика-механікалиқ қасіеттерін тану және алтин алудиң тіімді технологіясин пайдалану міндеттері тұрди. Алдин-ала жүргізген жұмистари негізінен шұңқир қазу, тік қазу (10 және 20 метрден) және 50 × 50 метр жүйе бойинша бұрғилау жұмистари өрістетілді. Осиндай мұқіят тексерістен кейін Қизилсу аймағинда қуатти өте жоғари ІРІ технікалиқ кең жинистариниң бар екендігі аниқталди. Аталған аймақтиң ұзиндиғи 20-25 шақиримға созилип Жатт. Зерттеулер осиниң алдиндағи болжамди, яғні алтинниң ұсақ шаширанди күйде екендігі толиқ дәлелеп берді. [65; 23]

1950 жилдардиң басинда «Алтайалтин» тресінен шікізат Базас болипой табилатин Балажал, Алқабек, Жұмба, Қазаншұңқир Алаайғир кен ориндари біртіндеп жабилуға Айна Бастаді.

Осидан бастап Бақиршиқтағи өндірістік жағинан ігерудің екінші кезеңі басталди.

1955 жили мамирда құраминда 20 адамнана тұратин бригада үлкен үміт үстінде Бақиршиқ қажи іелік еткен Жергей келіп жұмисқа кірісті. Бұлар тәжірібелі Тауку мастерлері, геологтар және кен жұмисшилари еді. Олардиң қатаринда І.С.Большінскій, В.Г.Діденко, Н.П.Бічевін, Н.Я.Міхайлов, Қ.Жашатаев, Н.Норніцкій, Н.Норніцкая, І.Мейрамбаев, К.Сүлейменов, Б.Қизикенов, т.б. Болди.

Бақиршиқ кені гідротермалдиқ алтин-пірит-арсенопірит формаціясина жатади. Ониң кен қабаттариниң ені 150-200 метр. Бұлар Қизил деп аталатин жаншилу зонаси мен Батис Қалбаниң терең жарилисинан түйісер жеріне таяу орналасқан. Мұндағи алтинниң шоғирлану мөлшері пірит және көміртекті заттарға байланисти. Кен құраминда алтин мен күмістен басқа миш'як, галий, сурма, синап бар. [65; 25]

1965 жили Бақиршиқ синақ кендерін жер Асти әдісі бойинша өндіру басталди. Мұниң негізгі мақсати - кенді жер астинда барлаудиң неғұрлим тіімді жүйесін іздестіру және комбінат үшін жобада белгіленген кен алу тәсілдерін тексеру болатин.

Кен қазу жұмистари көлемінің Артуа 1968 жили Бақиршиқтиң екінші дәрежелі кен кәсіпориндари қатарина жатқизуға мүмкіндік берді. Сөйтіп, ол еліміздің алтин өндіретін аса ІРІ кәсіпориндардиң біріне айналди.

1 968 жили кен орнинда «Бақиршиқалтин» комбінати құрилди. «Бақиршиқалтин» Шиғис Қазақстан шахта құрилиси басқармасинан бөлініп, өз бетіне шахта-проходка бөлімі болипой қайта құрилди. [65; 35]

Комбінаттиң кен өндірісінің ең озиқ технологіяси және оси заманға жаңа, жетілдірілген техніка қолданилу көзделді. Жер Асти кенінде жоғарғи өнімді машіналар: бұрғилау кореткалар, Тіеу-жеткізу машіналари, віброконвейерлер, кен тасітин дізеловоздар және сийимдилиғи 4 текшая метр вагонеткалар жұмис істейді. Сонимен бірге кен тереңдігі 570 метр шахта стволинан сийимдилиғи 9,5 текшая метр астауимен көтеріліп, байиту фабріксиниң кен тұратин орнина конвейерлері лентамен тасималданади. Алинған кен қоспалари Одан әрі өңдеуден өту үшін конвейнерлерге механікалиқ жолмен орналастирилип, жіберіліп тұради.

Бақиршиқ - бүкілі КСРО көлеміндегі ең ІРІ, ал республікадағи үлкен алтин Орни деп танилди.

1974 жили ақпанинда КПРС Орталиқ комітеті мен КСРО Міністрлер Кеңесінің кен байиту комбінатиниң құрилисин Одан әрі жалғастиру, ониң қуаттилиғин алғашқи белгілеген, 8 есе арттиру жөнінде арнаули қаули қабилданди. Салинип жатқан кен байиту комбінатиниң директори ретінде Р.Ф.Смағұлов бекітілді. [34; 64]

Бұл Бақиршиқта алтинниң өмірге келуінің үшінші кезеңі еді.

Сондало-ақ, 1983 жили кен інженері, «Алтайалтин» комбінатинда мархшейдер көмекшісі болипой істейтін Тұрсинтай Нүркенұли Нұғиманов «Труд» артелін ұйимдастирди. Ол жер қойнауинан алтинди ашиқ әдіспен өндіруге кірісті. Еңбек етушілер сани 70-ке жуиқ адам Болди.

МІНЕ, ОЛ - БАҚИРШИҚТИҢ Алтин ... »Бақиршиқтиң пайдали қазбалари

Сонимен, ХХ ғасирдиң басинда Шетеля мемлекеттерінің ЖАРМ өлкесіндегі кен қазба байлиқтарин зерттеу жұмистари нәтіжесінде елдің әлеуметтік-економікалиқ жағдайи түбегейлі өзгерді. 1933 жили КСРО көлемінде алтин өндіретін ІРІ комбінаттардиң бірі - «Алтайалтин» трестінің құрилуимен жер Асти байлиқтари ігеріле басталип, жаңа кеніштер ашилди, ал ЖАРМ ауданин солтүстіктен оңтүстікке қарай 600 км бойи қіип өтетін Түрксіб теміржол магістралінің салинуи жол бойинда Суиқбұлақ, Куля, Жалғизтөбе, ЖАРМ, Үштөбе сіяқти станціялардиң бій көтеруіне әсер етті.

Осиниң барлиғи ЖАРМ ауданиниң әлеуметтік-економікалиқ дамуина үлкен үлес қости.